Τι είναι η Φωνολογική Ενημερότητα και Πως Επηρεάζει την Ικανότητα Γραφής και Ανάγνωσης;

Φωνολογική ενημερότητα είναι η ικανότητα κάποιος να σκέφτεται ή να χειρίζεται την δομή ενός εκφωνήματος ως κάτι διαφορετικό από το νόημα του (Stackhouse & Wells, 1977). Η φωνολογική ενημερότητα είναι μία μεταγλωσσική δεξιότητα που ουσιαστικά αναφέρεται στην κατανόηση ότι οι λέξεις αποτελούνται από διακριτά μέρη και είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη της ανάγνωσης και της ορθογραφίας/γραφής (Gillon, 2004).

Μελέτες έχουν δείξει ότι οι δυσκολίες στην ανάγνωση σε πολλά παιδιά μπορούν να αποτραπούν εάν διαγνωστούν νωρίς τα ελλείμματα στον τομέα των φωνολογικών δεξιοτήτων και εφαρμοστεί συγκεκριμένη παρέμβαση για την ανάπτυξη αυτών.

Επίσης τα παιδιά με δυσκολίες στην ομιλία συνήθως βρίσκουν δύσκολες τις δραστηριότητες φωνολογικής ενημερότητας. Η καθυστέρηση ομιλίας την περίοδο που το παιδί πάει σχολείο έχει αναγνωριστεί ως ένας επιβαρυντικός παράγοντας για την εμφάνιση προβλημάτων φωνολογικής ενημερότητας και για την απόκτηση αναγνωστικής ικανότητας.

Από τον Προφορικό Λόγο στον Γραπτό

Οι πρώτες αναγνωστικές «πράξεις» του παιδιού και η ικανότητα του να χειρίζεται το γραπτό λόγο δεν πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της διδασκαλίας της πρώτης γραφής και ανάγνωσης στην πρώτη Δημοτικού αλλά πολύ νωρίτερα. Οι πρώτες εμπειρίες και γνώσεις αποκτώνται και αναπτύσσονται με τρόπο σχεδόν «ανεπαίσθητο».

Το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον ενός παιδιού προσφέρουν πλήθος εμπειριών όπως είναι η ανάγνωση ή η ακρόαση ιστοριών, οι αφηγήσεις, η ανάγνωση λέξεων σε επιγραφές καταστημάτων ή ετικέτες προϊόντων κ.α. όπου σχηματίζονται διάφορες έννοιες για τον γραπτό λόγο, τη δομή του και την επικοινωνιακή του χρήση.

Για να μάθει ένα παιδί να γράφει και να διαβάζει πρέπει προηγουμένως να συνειδητοποιήσει ότι ο προφορικός λόγος διακρίνεται σε φωνήματα (ήχους) και αυτά συμβολίζονται με γραφήματα (γράμματα). Κατά συνέπεια το παιδί για να περάσει ομαλά από τον προφορικό στο γραπτό λόγο πρέπει να έχει αναπτυγμένη φωνολογική ενημερότητα η οποία με την σειρά της είναι ικανός δείκτης πρόβλεψης της αναγνωστικής επίδοσης. Η αξιολόγηση της φωνολογικής ενημερότητας πρέπει να θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι της διαδικασίας εντοπισμού και διάγνωσης των αναγνωστικών δυσκολιών εφόσον η χαμηλή ανάπτυξη της ευθύνεται σε σημαντικό βαθμό για την εκδήλωση Μαθησιακών Δυσκολιών.

Η φωνολογική ενημερότητα περιλαμβάνει φωνητική ενημερότητα, ενημερότητα της συλλαβής και επίγνωση της έναρξης φώνησης και της ρίμας (ομοιοκαταληξία). Το πλήθος των διαφορετικών τρόπων χειρισμού και επεξεργασίας των λέξεων, συλλαβών ή φωνημάτων (ήχων) διαμορφώνει ένα σύνολο επιμέρους δεξιοτήτων με κυριότερα συστατικά την ανάλυση, σύνθεση, διάκριση, απομόνωση, αφαίρεση και αντιστροφή των φωνολογικών μονάδων (Yopp, 1988).

Παράγοντες που επηρεάζουν τον βαθμό δυσκολίας

Όσον αφορά την ιεράρχηση των δεξιοτήτων φωνολογικής ενημερότητας, δηλαδή την ταξινόμηση των δραστηριοτήτων φωνολογικής ενημερότητας ανάλογα με το μέγεθος της δυσκολίας που συναντά το παιδί στην προσπάθειά του να ανταποκριθεί σε αυτές, οι παράγοντες που επηρεάζουν το βαθμό δυσκολίας μιας δραστηριότητας είναι οι ακόλουθες:

1. Το μέγεθος της φωνολογικής μονάδας που δίνεται προς επεξεργασία πχ οι λέξεις αναλύονται ευκολότερα σε συλλαβές απ’ ότι οι συλλαβές σε φωνήματα
2. Το πλήθος των φωνολογικών μερών πχ μια μονοσύλλαβη λέξη αναλύεται ευκολότερα σε φωνήματα απ’ ότι μία πολυσύλλαβη
3.  Η θέση της μονάδας στη λέξη πχ ένα φώνημα γίνεται ευκολότερα αντιληπτό όταν βρίσκεται στην πρώτη και τελευταία θέση σε μία λέξη απ’ ότι όταν βρίσκεται στις ενδιάμεσες θέσεις (μέσα στη λέξη)
4. Τα φωνολογικά χαρακτηριστικά της λέξης πχ οι εξακολουθητική ήχοι (σ/ζ) γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας πιο εύκολα από τους στιγμιαίους ήχους (κ/π/τ)
5. Το επίπεδο αφαίρεσης που απαιτείται πχ η διάκριση της ομοιοκαταληξίας ή η ανάλυση μιας λέξεις σε συλλαβές είναι πιο εύκολες απ’ ότι η ανάλυση της λέξης σε φωνήματα

 

 

Τα 3 στάδια

Η κατάκτηση της φωνολογικής ενημερότητας από τα παιδιά αποτελείται από τρία στάδια. Οι Goswami & Bryant (1990) υποστήριξαν ότι τα τρία αυτά στάδια είναι:

1. η επίγνωση των συλλαβών και των λέξεων
2. η επίγνωση της έναρξης φώνησης και της ρίμας/ομοιοκαταληξίας και
3. η επίγνωση των φωνημάτων.

Αρκετοί ερευνητές έχουν μελετήσει τις δεξιότητες κατάκτησης της φωνολογικής ενημερότητας και τα αποτελέσματα των ερευνών δείχνουν ότι τα παιδιά έχουν δεξιότητες που εμφανίζονται από την ηλικία τω 3 ως 4 ετών. Η πλειοψηφία των τετράχρονων παιδιών  δεν παρουσιάζει φωνολογική ενημερότητα  αλλά μόνο τεμαχισμό συλλαβών και αρχίζει να έχει επίγνωση της ομοιοκαταληξίας.

Μέχρι την ηλικία των 5, έχουν εγκαθιδρυθεί οι εξής δεξιότητες:

• τεμαχισμός συλλαβών
• επίγνωση  ρίμας / ομοιοκαταληξίας
• επίγνωση παρηχήσεων
• απομόνωση φωνημάτων και
• γνώση γραμμάτων

Ο τεμαχισμός φωνημάτων είναι μία από τις τελευταίες δεξιότητες που εγκαθιδρύονται όταν τα παιδιά είναι 6  με 7 ετών.

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε πως η φωνολογική ενημερότητα είναι σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη της γραφής και της ανάγνωσης και πως το παιδί θα πρέπει να έχει ένα άρτιο φωνολογικό σύστημα κατά την φοίτηση του στο Δημοτικό ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει ικανοποιητικά στις απαιτήσεις αυτών των δεξιοτήτων.

Βιβλιογραφία:

John E. Bernthal, Nicholas W. Bankson, Peter Flipsen Jr. (2018) Φωνολογικές και Αρθρωτικές Διαταραχές, διαταραχές ομιλίας σε παιδιά. Ιατρικές εκδόσεις Κωνσταντάρας, Αθήνα. (Επιμέλεια Ελληνικής Έκδοσης Ηλίας Παπαθανασίου)

Παντελιάδου Σουζάνα (2000) Μαθησιακές Δυσκολίες και Εκπαιδευτική Πράξη, Τι και Γιατί. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα (Στ’ έκδοση), Αθήνα.

https://upbility.gr/products/epignosi_rimas?_pos=3&_sid=25bc24b88&_ss=r

ΛΟΓΟΜΑΓΙΚΑ

Το εργαστήρι Λογοθεραπείας ΛΟΓΟΜΑΓΙΚΑ στη Λάρισα, αναλαμβάνει περιστατικά με δυσκολίες στην ομιλία και θα μπορέσουν να σας βοηθήσουν. Καλέστε μας στο 2410 533 049 ή κλείστε ραντεβού μέσω της φόρμας επικοινωνίας.